W sytuacji gdy dochodzi do zwolnienia pracownika, pracodawca w określonych warunkach wypłaca mu odprawę. Zdarzają się przypadki, w których konieczne jest też wypłacenie odszkodowania. Dotyczy to przypadków rozwiązania umowy w sposób nielegalny w świetle obowiązującego prawa. Całą sytuacja ma oczywiście wpływ na podatek dochodowy. Zwolnienie z odprawą i zwolnienie z odszkodowaniem zasadniczo się różnią.
Pracodawcy co najmniej 20 pracowników objęci są ustawą z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. nr 90 poz. 844 z późn. zm.), która wskazuje m.in., że w przypadku rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy w ramach zwolnień grupowych, przysługuje mu odprawa pieniężna w wysokości: jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata; dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat; trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Odprawa przysługuje również zwolnionym pracownikom, wobec których stosunki pracy nie są rozwiązywane w ramach zwolnień grupowych, ale następuje to z przyczyn niedotyczących tychże pracowników. gdy stanowią one jedyny powód będący uzasadnieniem zwolnienia. Odprawę pieniężną ustala się wówczas według zasad obowiązujących przy obliczaniu równowartości za urlop wypoczynkowy.
Co się zaś tyczy uprawnień pracowników, związanych z nieuzasadnionym lub nielegalnym wypowiedzeniem umowy o pracę przez pracodawcę, adekwatne regulacje znalazły się w Kodeksie pracy (Dz. Pierwszy, Rdz. II, Oddz. 4). Pracownik może więc wnieść odwołanie od wypowiedzenia do sądu pracy. Ten z kolei, w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy jest nieuzasadnione lub też narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę może następnie orzec m.in. o odszkodowaniu.
Odszkodowania przyznaje się w wysokości wynagrodzenia pracownika za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, ale nie niższej od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Odnośnie podatku dochodowego, w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ustawodawca zwolnił od tego podatku otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw.
Zwolnienie od podatku dochodowego w ramach odszkodowania nie dotyczy jednak: określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę; odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników; odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji; odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.
Jak widać, omówiona wyżej odprawa za zwolnienie pracownika z przyczyn dotyczących zakładu pracy nie jest zwolniona z podatku. Pracodawca wypłacając odprawę ma obowiązek pobrać od niej zaliczkę na podatek i wpłacić ją na konto urzędu skarbowego (taki przychód jest zaliczany do przychodów ze stosunku pracy).
Odmienna jest sytuacja z orzeczonym przez sąd (w tym także w drodze ugody) odszkodowaniem wypłacanym z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę dokonywanym na podstawie Kodeksu pracy. Mieści się ono bowiem w ramach wskazanego zwolnienia, a co za tym idzie, przy jego wypłacie zaliczki pracodawca pobierać nie powinien.
